नात्यातील बदलती समीकरणे आणि होमिओपॅथी / Changing Equations in Relationships and Homeopathy

नात्यातील बदलती समीकरणे आणि होमिओपॅथी

“दादा हे बघ, आई-बाबा पुस्तक वाचून मोबाईल फोन सुरू करायचा प्रयत्न करत आहेत.”

असा घरातल्या लहान मुलांनी मोठ्यांचा केलेला उपहास किंवा उडवलेली खिल्ली आपल्याला नवीन नाही. प्रत्येक घरात नवीन मोबाईल फोन आणला की, या संवादातून जावं लागणार आहे अनेक आणि अनुभवलेलं असतं. आपल्या मुलांचं आपल्यापेक्षा हुशार असणं कधी सहजपणे स्वीकारलं जातं, तर कधी त्याचा पालकांना धक्का बसतो. लहान असताना अगदी आज्ञाधारक असलेली मुलं अचानक कधीतरी उलट उत्तर देताना किंवा प्रतिप्रश्न करताना आपल्याला दिसून येतात.

घरात आईची ‘ पेरी मेनोपॉझल (ऋतु समाप्तीचा कालावधी) अवस्था चालू असतानाच बऱ्याच घरातील मुलंदेखील त्यांच्या वयात येण्याच्या टप्प्याला पोहोचलेली असू शकतात. मुलांचं शरीरातील संप्रेरकांचे प्रमाण हे वाढीला लागलेलं आणि त्याच वेळेला आईच्या शरीरातील संप्रेरकांचे प्रमाण उताराला लागलेलं. त्यामुळे शरीरात होणारी आंदोलने ही एकाच वेळी धडाका देऊ लागतात. शरीरात निर्माण होणारे हे संप्रेरकांचे कमी-जास्त होणे याचे परिणाम शारीरिक तर असतातच तसेच ते भावनिक, मानसिक देखील असतात. हे सर्व कुटुंबात कलर किंवा एक प्रकारचे घर्षण निर्माण करण्यास कारणीभूत ठरतात.

ऋतुप्राप्तीचा काळ आणि ऋतुसमाप्तीचा काळ हा आई आणि मुलगी या दोघींच्याही आयुष्यातला अतिशय महत्त्वाचा टप्पा असतो. अतिशय नाजूक आणि कोवळी अवस्था. त्यातून सुरक्षितपणे बाहेर पडणे ही एक तारेवरची कसरत असते. ती अतिशय काळजीपूर्वक, संवेदनशीलतेने हाताळावी लागते.

मला आठवतंय नीता जेव्हा ‘चैतन्य होमिओपॅथीक क्लिनिक’ मध्ये तिच्या मुलीला घेऊन आली तेव्हा नीताच्या चेहऱ्यावरची अस्वस्थता अजूनही माझ्या लक्षात आहे. तिच्याबरोबर असलेली तिची मुलगी, तिच्या चेहऱ्यावरचे बेदरकार आणि निष्काळाजीपणाचे हावभाव यांनी त्यांच्या घरात काय द्वंद्व चालू असेल याची कल्पना काही न बोलताच मला आली.

मुलांची वागणूक आणि त्यातला संघर्ष याच्या इतकी वेदनादायी अवस्था पालकांसाठी दुसरी कुठलीच असू शकणार नाही. “मला काहीच झालेलं नाहीये. मला खरं तर यायचंच नव्हतं, आईने जबरदस्तीने तुमच्याकडे घेऊन आलेली आहे.” हे मुलीचं म्हणणं ती स्पष्टपणे मांडत होती. अशा वेळेस मी तिच्या आईला तुम्ही तिची आई आहात, वयानं आणि अनुभवाने ही मोठे आहात. तेव्हा तुम्ही समजूतदारपणा दाखवायला हवा, हे समजावून सांगितलं.

मुलांच्या मानसिकतेकडे त्यांच्या दृष्टीकोनातून बघण्याची सवय आणि जेव्हा गोष्टी अगदी हाताबाहेर जात आहेत किंवा आपल्या समजण्याच्या पलीकडे आहेत असं वाटतं तेव्हा समुपदेशका बरोबरच होमिओपॅथिक उपचारांचे मदत घ्यायला देखील काहीच हरकत नसते. कारण प्रश्न शेवटी आपल्या मुलांच्या भवितव्याचा असतो.

‘चैतन्य होमिओपॅथिक क्लिनिक’ मध्ये घेऊन आलेल्या राधिकाला जेव्हा तिच्या वयात येणाऱ्या मुलीला कोणी चिडून, टोमणे मारून बोलायचं नाही याबद्दल ती आग्रही होती. तेव्हा तिच्याच वडिलांचे शब्द मला आठवत आहेत. ते म्हणाले,”आमच्या वेळी ही ‘ चाइल्ड सायकॉलॉजी’ वगैरे नव्हती. दोन रट्टे दिले की मुलं शांत बसत. हे म्हणजे ‘एक नवीन निर्माण झालेल्या आधुनिक चाळ्यांपैकी एक’! हे किंवा अशा प्रकारचे विचार पालकांनी करणे यापुढे चालणार नाहीत, हे शहाण्या माणसाला सांगायला नकोच.

‘चैतन्य होमिओपॅथी क्लिनिक’ मध्ये आलेल्या एका पेशंटच्या आईने अगदी दुःखी चेहऱ्याने मला विचारले की,” मुलगी तिच्या वडिलांबरोबर आणि काकांबरोबर खूप मोकळेपणाने वागते. काकू बरोबर सुद्धा तिचे मैत्रीचे संबंध आहेत. पण माझ्याबरोबर ती मोकळेपणाने वागत नाही असे का?”

एकत्र कुटुंबात असण्याचा मुलीला फायदा होतो आहे. त्यामुळे ती मोकळी होते आहे, याबद्दल त्या आईला समाधान वाटायला हरकत नव्हती. आपलं काही कुठे सांधण्यासारखं आहे का याचा विचारही त्या आईने जरूर करायला हवा. पण नाही शक्य झालं तर फावल्या वेळेत स्वतःला जे हवंय ते करून, आवडीचे छंद जोपासून आनंद लुटायला काय हरकत आहे, या उत्तरावर त्या अपराधीपणाच्या भावनेतून मुक्त झाल्या आणि त्यांच्या चेहऱ्यावर एक समाधानाचं हसू उमटलं आणि तेच त्यांच्या प्रतिक्रियेतून परावर्तित झाल.

पण विभक्त कुटुंबात ही सोय आता उपलब्ध नाही. त्यामुळे अशा आई-वडिलांना स्वतःचे उपाय स्वतः शोधावे लागणार आहेत. त्यासाठी वेळीच सावध करून त्याबद्दल जाणून घेण्यासाठी स्वतःला सिद्ध करावे लागेल किंवा होमिओपॅथिक उपचारांची मदत घ्यावी लागेल.

अशाच परिस्थितीचे वर्णन हिलरी क्लिंटिंग यांनी “इट टेक्स अ व्हिलेज अँड अदर लेसन चिल्ड्रन टीच अस” या त्यांच्या पुस्तकात केलेले आहे. त्याच परिस्थितीला आपण आपल्या देशात जागतिकीकरणानंतर आणि मुक्त अर्थव्यवस्थेनंतर तोंड देत आहोत.

शहरीकरणाकडे वळणारे ग्रामीण भागातील लोकांचे लोंढे, वस्त्यांऐवजी मोठमोठ्या बंद इमारती, एकत्र कुटुंब पद्धतीतून विभक्त कुटुंब पद्धतीकडे असलेला ओढा, बदललेली आर्थिक समीकरणे, गरजा आणि अपेक्षा यामुळे पालकांना आणि मुलांनादेखील नवीन नवीन आव्हानांना तोंड द्यावे लागत आहे. हे इथे सांगण्याचे कारण म्हणजे अमेरिकेतील शालेय वयातील मुलांच्या एकटेपणाच्या भावनेमुळे निर्माण होणारी मानसिक आणि भावनिक अस्वस्थता ड्रग्स आणि तत्सम पदार्थांच्या आहारी जाणे आणि त्यातून निर्माण होणाऱ्या हिंसाचाराची संख्या बघितली तर आपण वेळीच सावध व्हायला हवं.

आई वडील दोघांनाही सद्य परिस्थितीवरील निरनिराळ्या विषयांचे वाचन विशेषतः मुलांना ज्यामध्ये आवड आहे, अशा गोष्टींबद्दल माहिती करून घेणे आवश्यक आहे. त्यांच्या काळातल्या ‘ अकबर- बिरबल’,’ विक्रम वेताळ’,:पंचतंत्र ‘,यांच्या पलीकडे जाऊन ‘ हॅरी पॉटरच्या’ जादुई दुनियेबद्दल सुद्धा त्यांना जाणून घ्यावा लागेल. मुलांच्या आवडीच्या विषयांबद्दल जाणून घेतल्याने त्यांच्याबरोबरच्या संवादाची दारं उघडी होतात. विचारांची देवाण-घेवाण जरा सोपी होते. त्याबरोबरच आणखी एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे घरातील आई-वडिलांचे एकमेकांबरोबर नातेसंबंध, आई-वडिलांमधील सुसंवाद! कारण आई-वडिलांमधील विसंवाद हा मुलांच्या पोषणास घातक तर असतोच, पण या सत्याचा उपयोग मुले स्वतःच्या फायद्यासाठी करून घेण्याचा धोकाही मोठा असतो आणि जास्त घातक देखील.

‘आमच्या वेळेला’ हे पालुपद वापरून आता चालणार नाही, कारण आता जग लहान आणि माहितीची द्वारे मोठ्या प्रमाणात मोकळी झालेली आहेत. त्यामुळे मुलांचं जगाचं आकलन आणि पालकांचे जगाचं आकलन यामध्ये जमीन-आसमानाचा फरक दिसून येतो.

माझा मित्र ऑस्ट्रेलियाला सुट्टीसाठी गेला होता तेव्हा त्याची दोन्ही मुलं कुमारवयीन होते. ऑस्ट्रेलियातील लोक सामाजिक जीवनात मोकळेपणाने वावरणारे आहेत. कुटुंब व्यवस्था फार लवचिक असल्यामुळे तेथील मुला- मुलींच्या वागण्यातील मोकळेपणा मित्राच्या बायकोच्या ‘संस्कारी’ डोळ्यांना जास्तच खूपू लागला व तिच्यातील ‘आई’ जागृत झाली. मुलगी मोठी असल्यामुळे तिच्या काळजीपोटी तिने तिला सांगायचा प्रयत्न केला की, आपली संस्कृती आणि ही पाश्चिमात्य संस्कृती कशी वेगळी आहे, वगैरे वगैरे. असे उपदेशपर भाष्य शांतपणे ऐकून घेतल्यानंतर तिच्या मुलीचे प्रतिउत्तर ऐकून आई-वडील दोघेही एकदम स्तब्ध झाले. ती आईला म्हणाली,” मदर ग्रो अप. मी आता काही लहान राहिलेली नाही. आजूबाजूला काय चालतं हे सगळं आम्हाला माहिती आहे. मी आता मोठी झाले आहे.”

मुलांच्या वाढत्या वयात इस्ट्रोजन, प्रोजेस्टेरॉन संप्रेरकांचा शरीरात धुमाकूळ चालू असतो. त्यामुळे शरीरात बदल होत असतात, या बदलणाऱ्या अवस्थेकडे पालकांना जाणीवपूर्वक लक्ष द्यावे लागते. परंतु अनेकदा आपल्यासमोर वाढणारी आपली मुलं मोठी होत आहेत हे पालकांच्या लक्षात देखील येत नाही. त्यांना लहान म्हणून वाढवण्याकडेच त्यांचा कल राहतो.

प्रत्येकाच्या कुटुंबाचा व्यवहार, त्यांच्या कथा, त्यांचे प्रश्नही, निरनिराळे असतात. आणि त्याप्रमाणे प्रत्येकाला स्वतःची उत्तरे शोधावी लागतात. मुलं आता परावलंबित्व अवस्थेपासून स्वतंत्र आणि परस्पर अवलंबित्व या अवस्थेतून जात असतात. या समाजामध्ये, जगामध्ये स्वतःच स्थान शोधण्याची त्यांची देखील धडपड चालू असते. अनेक प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यामध्ये त्यांची शक्ती कामे पडते. नवीन मित्र-मैत्रिणी, नवीन रोल मॉडेल्स शोधणं, नवीन नवीन गोष्टीची जाणीव करून घेणं आणि समाजामध्ये आपले स्थान प्रस्थापित करण्यासाठीची धडपडदेखील याच कालावधी मधलीच. गोंधळलेल्या मन:स्थितीला सांभाळण्याचा मुलं आपल्या पूर्ण प्रयत्न करत असतात.

म्हणूनच प्रत्येक नवीन दांपत्याला माझं सांगणं असतं की,” बाळ जन्माला घालणं हे त्यामानाने सोपं आहे. पण त्याचं संगोपन कसं करायचं हे फार महत्त्वाचं ठरतंय. कुमारवयातील मुलं त्यांच्या जगात त्यांचे प्रश्न त्यांच्या परीने सोडवण्याचा प्रयत्न करतच असतात. त्यानंतर घर हे त्यांच्यासाठी एक आश्वासक स्थान असलं पाहिजे.

‘चैतन्य होम्योपैथिक क्लिनिक’ मध्ये उपचार घेत असलेल्या रेवती या पेशंटच्या अनुभव सांगण्यासारखा आहे. एकदा ती धुसफुसत घरी आली. कशाबद्दल त्रागा चालू आहे याची विचारणा तिच्या आईने केली असता, कॉलेजमध्ये सुरू असलेल्या सांस्कृतिक कार्यक्रमादरम्यान केवळ त्या मुली आहेत म्हणून तिला आणि तिच्या मैत्रिणीला सापत्न भावाची वागणूक मिळाल्याचे गोष्टीतून स्पष्ट झाले. असे प्रसंग नंतर वारंवार घडत राहिले. वयात आलेल्या मुलींना अशा आपपरभावाची जाणीव हळूहळू होऊ लागली. त्याचा परिणाम त्यांच्या मानसिकतेवर, विचारांमध्ये आणि वागणुकीत देखील जाणवू लागला. ‘दादाला वेळेचे बंधन नाही मलाच का?’ याबद्दल घरात वाद घडू लागले होते. सामाजिक, कौटुंबिक पातळीवर असलेल्या स्वतःवरील बंधनांची जाणीव त्यांना होऊन त्या अनुषंगाने चर्चा घडत होत्या.

‘फेमिनिझम’ (स्त्रीवाद) म्हणजे काय?’ ‘पितृसत्ताक’ पद्धतीची सुरुवात यावर विचार मंथन घरात सुरू झालं होतं. होमिओपॅथिक औषधोपचार सुरू झाल्यानंतर अचानक आईशी भांडणारी रेवती हळूहळू आईच्या बाबतीत सहानुभूती दाखवायला लागली आणि तिच्या मानसिकतेत बरेच सकारात्मक बदल झाले. त्यानंतर ती खऱ्या अर्थाने आईला समजून घेऊ लागली.

घरात आईचा ऋतू समाप्तीचा कालावधी सुरू असतानाच बऱ्याच घरांमधील मुलींचा ऋतूप्राप्तीचा टप्पा सुरू होतो त्या वेळेला होणाऱ्या भावनिक पातळीवर संघर्षामुळे घरात कलह निर्माण होऊ शकतात अर्थात प्रत्येक कुटुंबातील प्रश्न वेगवेगळे असले तरी या कालावधीत नात्यातील समीकरणेही बदलत असतात त्यामुळे अतिशय नाजूक आणि कोवळ्या अवस्थेतून सुरक्षितरित्या होमिओपॅथिक उपचारांनी बाहेर पडता येते.

 

डॉ अजय हनमाने
एम. डी. (होमिओ) HHF, ICR Kolhapur,
चैतन्य होमिओपॅथीक क्लिनीक
भास्कर प्लाझा- F4, HDFC बॅंकेजवळ,
शाहुपुरी, व्यापारी पेठ
रेल्वे फाटक भाजी मंडई जवळ
कोल्हापूर- 416001
मोबाईल- 7738667123 / 9404507723
रविवारी बंद

कृपया पुढील लेख वाचा  —

—————————————————————————————-

Changing Equations in Relationships and Homeopathy

 

“Look, Dada, see how Mom and Dad are trying to switch on the mobile phone after reading the instruction book!”

Such teasing remarks or playful mockery from children toward elders are nothing new. Every household has experienced such moments, especially when a new phone or gadget is brought home. Sometimes parents easily accept that their children are smarter than them, and sometimes it comes as a shock.

 

Children who once were obedient may suddenly start answering back or questioning. At home, it often happens that the mother is in her perimenopausal stage while, at the same time, the children are entering puberty. This creates an interesting contrast: while the child’s body is filled with surging hormones, the mother’s hormones are declining. This simultaneous hormonal turbulence often sparks friction at home.

 

Puberty for a daughter and perimenopause for a mother are two of the most crucial, delicate, and tender stages of life. To pass through them safely is like a tightrope walk—it requires sensitivity and careful handling.

 

I remember when Neeta came to Chaitanya Homeopathic Clinic with her daughter. Neeta’s restless face said it all, while her daughter’s careless expressions revealed the ongoing conflict at home, even without a word being spoken. For parents, this struggle—between love, care, and their child’s sudden rebelliousness—can be the most painful phase. “There’s nothing wrong with me. I didn’t even want to come here. Mom forced me,” the daughter declared firmly. In such moments, I remind mothers: You are the parent—older in age, richer in experience. You must show understanding and patience.

 

Learning to see situations from a child’s perspective is crucial. And when things go beyond one’s control or understanding, there is no harm in seeking the help of a counselor—or even homeopathic treatment—because ultimately, it is about the child’s future.

 

When Radhika came to the clinic with her adolescent daughter, she strongly requested that no one scold or taunt the girl. I was reminded of her father’s words: “In our times there was no such thing as child psychology. Two slaps were enough to set things right. This is all a modern gimmick!” But such views can no longer work. Times have changed, and wise parents must change too.

 

Another mother once asked me sadly: “Why does my daughter talk freely with her father, uncle, and aunt, but not with me?” In joint families, children often benefit from multiple supportive relationships, and that should be seen positively. Still, such moments can also encourage mothers to reflect on whether they need to adjust something in their bond with the child. If not possible, there is no harm in pursuing hobbies, finding personal joy, and nurturing oneself instead of holding on to guilt. One such mother left with a lighter heart and a smile of relief.

 

In nuclear families, however, this advantage is absent. Parents have to find their own strategies and solutions, sometimes with the support of homeopathic treatment. Hillary Clinton, in her book “It Takes a Village and Other Lessons Children Teach Us”, describes similar situations—issues that are now increasingly seen in India too, with globalization, urban migration, apartment living, nuclear families, and changing economic and social structures.

 

The loneliness among school children in America often leads them toward drugs and violence. Looking at this, we must take precautions early. Parents need to keep themselves updated—reading widely, and even learning about topics their children are interested in. Beyond Akbar-Birbal or Vikram-Vetal, parents must also know about Harry Potter’s magical world. Such efforts open the doors of communication.

 

Most importantly, the relationship between mother and father itself is crucial. Marital discord directly affects the child’s emotional health. Sometimes children even use parental conflicts to their own advantage, which is even more dangerous. The old saying “In our times…” is no longer valid—the world has changed, and children’s exposure has multiplied.

 

A friend once narrated his experience in Australia. His wife, being very “traditional,” was disturbed by the openness of the local culture and worried about their teenage daughter. She began lecturing her about “our culture vs. Western culture.” Calmly listening, the daughter finally replied: “Mother, grow up. I’m no longer a child. We know what’s going on around us. I’ve grown up now.” The parents were stunned.

 

Adolescence is marked by the storm of estrogen and progesterone in the body. Parents often fail to notice that their child is no longer little. Each family’s story, challenges, and dynamics differ, and so must the solutions. Adolescents are moving from dependency toward interdependency, searching for their place in society. Their energy goes into exploring new friendships, role models, and identities. It’s a time of confusion, yet also of growth.

 

That is why I always tell new parents: “Giving birth to a child is easy. Raising the child is the real challenge.” For adolescents, home must remain a safe and assuring place.

 

One striking example is Revati, a patient at Chaitanya Homeopathic Clinic. Upset after an incident at college, she confided that she and her friends were treated differently just because they were girls. This repeated unfairness affected her mindset, sparking arguments at home about why her brother had no restrictions while she did. Discussions about feminism and patriarchy began in her home.

 

After starting homeopathic treatment, Revati gradually shifted from constant quarrels with her mother to showing empathy toward her. Over time, her outlook softened, and she began truly understanding her mother.

 

Indeed, when mothers go through menopause while daughters are entering puberty, emotional clashes are common. Every family faces different struggles, but with sensitivity—and often with the help of homeopathic care—these delicate phases can be navigated safely.

 

Dr Ajay Hanmane
M.D.(Hom) HHF, ICR Kolhapur,
Chaitanya Homoeopathic Clinic
1st Floor, F4, Near HDFC Bank,
Bhaskar Plaza Vyapari Peth, Shahupuri
Near Panch Bunglow Bhaji Mandai
Kolhapur, 416001
Mobile No. 7738667123/ 9404507723
Sunday Closed.

Please Read Next Article-