संगीतातील आनंद अनुभूती आणि होमिओपॅथी / Joy, Experience in Music, and Homeopathy

संगीतातील आनंद अनुभूती आणि होमिओपॅथी

 

संगीताचा आस्वाद घेणे हे केवळ करमणुकीचे साधन नसून उत्तम शारीरिक आरोग्यासाठी एक वरदान ठरू शकतं हे आपणास माहित आहे.

याच विषयावर एका मेंदू विज्ञानाचे गाढे अभ्यासक असणाऱ्या डॉक्टरांनी शरीर, मन, स्मृती, स्व- प्रतिमा, आनंद व अनुभूती अशा विविध पैलूंवर प्रकाश टाकला आहे.

आनंद हा जीवनाचा सगळ्यात महत्त्वाचा पैलू आणि, तो अनुभवण्याचं सोपे साधन म्हणजे संगीत.

संगीत श्रवणाने होणारा आनंद आपले शरीर तर ताजतवाने करतोच शिवाय मन प्रसन्न ठेवणारी ती एक जादूची कुपी आहे. या गुपित शरीरातील विविध ऊर्जा केंद्रे (एनर्जी सेंटर्स) आणि ‘भावनाकोश’ प्रवाही आणि विकसित करण्याची जादू लपलेली असते. संगीतातील ध्वनीलहरी मेंदूत विशिष्ट प्रकारचे स्मृती- प्रवाह (मेमरी फ्लो) निर्माण करीत असतात; जे आपल्या मेंदूच्या ‘मेमरी फोल्डर’ मध्ये साठविले जातात. कालांतराने जेव्हा आपण पुन्हा संगीत ऐकतो तेव्हा ती ‘मेमरी फोल्डर्स’ मागे ऐकलेल्या संदर्भसह उघडली जातात आणि मेंदूने साठवलेले स्मृती प्रवाह ताजे होऊन वाहू लागतात. या प्रक्रियेतून मनाचा भावनाकोश आणि मेंदूतील स्मरणशक्ती तल्लख होत जाते. म्हणून मेंदू आणि मनाच्या निरामय आरोग्यासाठी उत्तम संगीताचा व्यासंग करणं दर्जेदार संगीत सतत ऐकणे व शक्य असल्यास ते प्रत्यक्षात शिकणे हे सगळ्यांसाठीच फायद्याचे ठरतं. होमिओपॅथिक औषधांमुळेही निरामय आरोग्य मिळवणं शक्य आहे.

‘मन’ हा शरीरातील अवयव नसला तरी कुणी काही बोललं तर ते ‘मना’ ला लागतं म्हणजे कुठे लागतं ? मन कुठे असतं? तज्ञांच्या मते ‘मन’ म्हणजे आपल्या मेंदूचाच न दिसणारा विस्तार. विचार करणे हेही मेंदूतच काम आहे. शब्दातून विचार आणि विचारांतून मन घडत असतं. दिवसाला सर्वसाधारणपणे 50 ते 70 हजार विचारांच्या जाळ्यावर आपला मेंदू विशिष्ट प्रक्रिया करीत असतो. मेंदूवर शब्द आणि सुरांच्या संवेदना आदळत असतात. या संवेदनांना अर्थ देण्यासाठी ‘मी’ नावाचं एक मुख्य ‘मेमरी फोल्डर’ मेंदू ने कायमस्वरूपी तयार करून ठेवलेले असतं.

कोणताही विचार करीत असताना ‘मी’ नावाचा संदर्भ (सेल्फ रेफरन्स पॉईंट) आला रे आला की हे फोल्डर ‘ऍक्टिव्हेट’ होत असतं मग त्यात ‘मी’ शी निगडित असलेले विचार ‘स्टोअर’ होत जातात. माझे नाव, गाव, पत्ता, माझ्या संबंधातील व्यक्ती, परिसर, समाज, शब्द, सूर, संकेत, विचार, शिक्षण इत्यादी गोष्टींमुळे समोर येणारे अनेक संदर्भ मेंदूकडून तपासले जातात. त्यांची छाननी होते आणि त्यातून प्रसंगानुरूप अर्थ काढणं, दृष्टिकोन तयार करणं हे काम आपला मेंदू करीत असतो. योग्य वेळी हे ‘मी’ नावाचं फोल्डर उघडतं आणि आपल्याला ‘मी’ शी संबंधित असणारं सारे काही स्वतःच्या दृष्टिकोनासह आठवू लागतं.

या गुंतागुंतीच्या प्रक्रियेत हा जो ‘मी’ तयार होत जातो, ती म्हणजे आपली  ‘स्व- प्रतिमा’ .या स्व-प्रतिमेचे एक प्रकारचं वैचारिक ओझं आणि ताण घेऊन आपण अहोरात्र शब्द आणि विचारानभोवतीच जीवन जगत असतो. पण मनाला हलकं व्हायचं असेल तर शब्द,अर्थ आणि विचारात गुंतलेल्या या स्व- प्रतिमच काही वेळा विसर्जनही होणं आवश्यक असतं. संगीततील आनंद अनुभूतीत हे शक्य असतं, कारण संगीतातील सूर आणि लयीमुळे शब्दजन्य विचारणा विश्रांती मिळते. ‘विचार ‘ म्हणून ‘मी कोणीतरी आहे’ ही एक स्वीकृत भावना असू शकते पण तीच ‘अविचार’ म्हणून मनात आली तर विकृतही ठरू शकते.

होमिओपॅथिक औषधांमुळे स्व- प्रतिमचं विसर्जन होण्यास मदत होते आणि ‘ अविचार ‘ म्हणून आलेली भावना जी विकृत ठरते तिला स्वीकृत विचारांमध्ये बदलता येऊ शकते.

स्व- प्रतिमेला नियमितपणा, सातत्य (कंटिन्युटी) असल्यामुळे ती जपण्यासाठी आपला मेंदू अहोरात्र विचारांचे जाळे विणत असतो. या जाळ्यात नकळतपणे खरा चेहरा हरवण्याची भीती असते. पण स्व-प्रतिमेवरील संस्कारांच्या मुळाशी जर दर्जेदार संगीत श्रवणासारखी एखादी आनंददायी कला अवगत असेल तर ‘मी’ पण येण्याची शक्यता कमी होत असते, कारण संगीताच्या प्रवाहात ‘मी’ पणाचं विसर्जन होत असतं. बुद्धीनं, सामर्थ्यानं, बळानं अथवा विचारांनी मिळणाऱ्या यशामुळे ‘मी’ कोणीतरी आहे ही अहंभावना वाढीस लागते. संगीतात मात्र ‘मी कोणीच नाही’ ही अनुभूती येऊ शकते, कारण संगीतात ताला- सुरांचा चैतन्यदायी ‘प्रवाह ‘ असतो.

होमिओपॅथिक औषधेही ‘ मी’ पणाणं आलेल्या विकृतीला, अहं भावनेला वाढू देत नाही आणि मेंदूच्या अहोरात्र विचारांच्या जाळ्यामध्ये अडकण्याची भीती राहत नाही.

संगीत सादर करणारे कलाकार स्वतःची आणि श्रोत्यांची स्व-प्रतिमा या प्रवाहाच्या अनुभवात रममान करीत असतात. संगीत श्रवणाच्या आनंद अनुभूतीत भौतिक जग आणि स्व- प्रतिमेला छेद देता येतो. ही एक उच्च प्रतीची मनोरंजन प्रक्रिया असते. जिच्यात बुद्धी, सामर्थ्य, बळ, शब्द आणि विचार या पलीकडे नेणारी एक अजब प्रकारची शरणागतीची भावना (फील ऑफ सरेंडर) असते. शब्द,विचार,आणि अर्थ यामुळे जड होत जाणार स्व-प्रतिमेचं ओझं उतरवून ठेवण्यासाठी या सगळ्यांच्या पलीकडे नेणारे सूर फार महत्त्वाचे ठरतात. कारण सुरांच्या श्रवणाने मनुष्य निशब्द आणि निर्विचार अवस्थेचा अनुभव घेऊ शकतो.शब्द आणि अर्थ यांच्या पलीकडे नेणारी ती एक उच्च कोटीची ध्यानावस्था असू शकते. होमिओपॅथिक औषधांमुळे स्व- प्रतिमेच ओझं उतरवण्यास मदत होते, तसेच उच्च कोटीची ध्यानावस्थामध्ये जाण्यासाठी मदत करते.

सामान्यपणे व्यक्तीचे सगळे विचार हे स्व-प्रतिमेच्या आणि भौतिक जगाच्या आजूबाजूने होत असतात, पण संगीतात निर्विचार अवस्थेचा आनंद अनुभव घेता येतो, कारण आनंद हा ‘वर्तमानात’ असतो आणि संगीत ऐकत किंवा गात असताना वर्तमानाशी एकरूप व्हायचं लागत. एरवी आपलं मन एकतर भूतकाळाचा पस्तावा किंवा भविष्याची काळजी करत असतं पण त्याचवेळी ‘आपलं शरीर वर्तमानात जगतयं’ हे आपण विसरतो. शरीर आणि मनात निर्माण होणारी हीच विसंगती आपल्या दैनंदिन जगण्यात विसंवाद निर्माण करते.

संगीतातून मिळणाऱ्या आनंदामुळे हे विसंवाद सुसंवादी होतात कारण संगीत वर्तमानात ऐकू येत असतं. संगीत श्रवणाने विचार थांबतात त्यामुळे भूतकाळाची भीती आणि भविष्यकाळाची चिंता काही काळ आपोआप थांबते. होमिओपॅथिक औषधांमुळे सुद्धा शरीर आणि मनात निर्माण होणारी विसंगती,अविचार कमी होतात, भूतकाळाची भीती आणि भविष्याची चिंता कमी होऊन वर्तमानात जगण्याची जाणीव होते.

आजच्या मानसशास्त्राच्या भाषेत ताणतणाव दूर करण्यासाठीच ‘माइंडफुल मेडिटेशन’ म्हणतात ते हेच. एकाच वेळी कलाकार, श्रोता आणि संगीत या तीनही गोष्टी एकाच अस्तित्वाच्या प्रवाहात विरघळून जातात आणि म्हणून त्यावेळी स्व-प्रतिमेचं ओझं जरा बाजूला ठेवता येतं.

धावणं या शर्यतीच्या खेळात. ‘ऍथलेट हाय’ असा एक प्रकार असतो, ज्यात पळता पळता एक क्षण असा येतो की, धावणाऱ्याला असं वाटू लागतं माझं शरीर आपोआप धावतंय,पण मी त्या शरीरापेक्षा वेगळा असून मी हलका झालोय, मी उडतोय….. ही अवस्था म्हणजे शरीराच्या भाराचं विसर्जन. संगीत श्रावणात अगदी असंच होत असतं, स्वतःच्या प्रतिमेचे विसर्जन…. तत्त्वज्ञानाच्या भाषेत याला ‘फ्लो’ असे म्हणतात. तो गवसावा म्हणून अस्तित्वाच्या प्रवाहाशी एकरूप होणे आवश्यक असतं. संगीतातून मिळणाऱ्या आनंदात हे सहज शक्य होतं. जीवनाचा खरा प्रवाह अनुभवता यावा यासाठी अनेक लोक मॅरेथॉन, गिर्यारोहण,पोहणे, सहासी खेळ यात मुद्दाम भाग घेत असतात. परंतु सगळ्यांनाच ते जमेल असं नाही. संगीतातील आनंदाचा आस्वाद घेणं हे त्या मनानं सगळ्यांसाठी सोपं…. या आनंदप्रवाहात आपल्याला पोहता येतं, त्यात विरघळून जाता येतं आणि त्यानंतर काही क्षणांनी आपण भानावर येतो तेव्हा लक्षात येते की, त्या आनंदात शरीराबरोबरच मनातही भार हलका झालाय. हा अनुभव इतर मार्गांनीही घेता येतो पण त्यात बरेच कष्टही करावे लागतात. त्यामानाने हा सोपा मार्ग.

होमिओपॅथिक औषधाने सुद्धा शरीराच्या भाराचे विसर्जन होतं आणि रुग्णाला शरीराबरोबरच मनाचाही भार हलका झालाय हे दीर्घकाळ अनुभवता येतं. त्यामुळे शरीर निरोगी राहण्यास मदत होते.

म्हणूनच योग, ज्ञान, जप, तप, साधना, उपासना याहीपेक्षा संगीताकडं आनंदाचे सोपं साधन म्हणून पाहिलं जातं. असंख्य विचारांमुळे आणि त्यांच्या परिणामामुळे मेंदूवर येणारा ताण विसर्जित करायचा असेल तर त्यासाठी काही काळ निर्विचार अवस्थेत गेलं पाहिजे. संगीत हे त्यासाठी उत्तम साधन आहे आणि होमिओपॅथिक औषधही त्या अवस्थेत ठेवण्यास मदत करतात.

स्वतःचं वेगळं असं अस्तित्व न ठेवणं हे आरोग्यपूर्ण तनाचं आणि तणावरहीत मनाचे लक्षण आहे. संगीत श्रवणातून ‘आय एम नथिंग’ ही मनाची बैठक तयार होऊन शकते.

असं म्हणतात की भाषेच्याही आधी संगीत निर्माण झालं आहे. वैद्यकीय शाखेतील संशोधक म्हणतात की, संगीतातून मिळणाऱ्या आनंदामुळे शरीरात डोपामिन,ऑक्सिडोसिन, इंडोर्फिन ही संप्रेरके प्रवाहित होत असतात, ज्यामुळे शरीरस्वास्थ्य तर सुधारतेच पण मनाला आनंदाची आणि प्रसन्नतेची अनुभूती मिळते.

होमिओपॅथिक औषधांमुळेही मेंदूतील संप्रेरके दीर्घकाळ प्रवाहित राहण्यास मदत मिळते, ज्यामुळे शरीरस्वास्थ्य आरोग्यदायी राहण्यास मदत मिळून, प्रसन्नतेची अनुभूती रुग्णांना मिळत राहते.

थोडक्यात, संगीतात ताला-सुरांचा चैतन्यदायी प्रवाह असतो. संगीत श्रवणामुळे विचार थांबतात, भूतकाळाची भीती आणि भविष्याची चिंता काही काळासाठी आपोआप थांबते यासाठी असंख्य विचार आणि त्यांच्या परिणामामुळे मेंदूवर येणारा ताण दूर करण्यासाठी संगीत हे आनंदाचे सोपे साधन आहे, पण

होमिओपॅथिक औषधांमुळे दीर्घकाळ भीती आणि चिंता थांबते आणि त्यामुळे मेंदूवर येणारा ताण दूर होऊन दीर्घकाळ आनंदी तसेच प्रसन्न राहता येणं शक्य होतं.

आनंदाच्या या वाटेवर चालणं अगदी सोपं आहे कारण संगीत ऐकायला कोणतेही ‘व्याकरण’ कळावं लागत नाही. कुणीही यावं आणि या आनंद प्रवासी एकरूप व्हावं, त्याचप्रमाणे होमिओपॅथिक औषधे घेण्यासाठी कोणत्याही वयाची अट नाही, लहान मुलांपासून ते वृद्धांपर्यंत सर्वांना होमिथिक औषध घेण्यास सोपी आणि सहज तसेच नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती वाढवणारी असतात. त्यामुळे आनंददायी अवस्थेत राहण्यासाठी होमिओपॅथिक औषधांची हमखास मदत होते आणि शरीराची तसेच मनाची निरामय अवस्था दीर्घकाळ अनुभवता येते.

 

डॉ अजय व. हनमाने
एम. डी. (होमिओ) HHF, ICR Kolhapur,
चैतन्य होमिओपॅथीक क्लिनीक
भास्कर प्लाझा- F4, HDFC बॅंकेजवळ,
शाहुपुरी, व्यापारी पेठ
रेल्वे फाटक भाजी मंडई जवळ
कोल्हापूर- 416001
🌐 www.chaitanyahomeocare.com
मोबाईल- 7738667123 / 9404507723
रविवारी बंद  
आपला विश्वास – नैसर्गिक आरोग्य पुनर्स्थापनेची आमची जबाबदारी!

कृपया पुढील लेख वाचा  —

————————————————————————————-

Joy, Experience in Music, and Homeopathy

 

Enjoying music is not merely a source of entertainment; it can be a blessing for maintaining excellent physical health. A doctor, deeply knowledgeable in neuroscience, has shed light on how music affects the body, mind, memory, self-image, joy, and various aspects of human experience.

Joy is one of the most important aspects of life, and one of the simplest ways to experience it is through music. Listening to music not only refreshes the body but also acts like a magic elixir that keeps the mind cheerful. Hidden within this secret is music’s power to activate and develop the body’s various energy centers and the “emotional reservoir.” The sound waves of music create specific streams of memory flow in the brain, which are stored in the brain’s “memory folders.” Over time, when we listen to music again, these memory folders open—along with the contexts in which we first heard them—and the stored memory streams begin to flow again. This process sharpens both our emotional reservoir and memory. Therefore, cultivating a taste for good music, listening to quality compositions regularly, and—if possible—learning to play or sing, can be beneficial for everyone’s mental and emotional well-being. Similarly, Homeopathic remedies can also help maintain wholesome health.

Althoug, the “mind” is not a physical organ, when someone says something hurtful, we say it “hurts the mind.” But where exactly is this mind? Experts say the mind is the invisible extension of our brain. Thinking, too, takes place in the brain. Words form thoughts, and thoughts shape the mind. On average, the brain processes 50,000 to 70,000 thoughts a day. Words and musical notes strike the brain, and to give meaning to these sensations, the brain maintains a permanent “main memory folder” called “I.”

Whenever a thought arises that contains a self-reference point (“I”), this folder gets activated, storing all thoughts related to the self—my name, hometown, address, people I know, surroundings, society, words, notes, symbols, ideas, education, and more. The brain examines these references, analyzes them, and forms perspectives according to the situation. At the right time, the “I” folder opens, and everything related to the self resurfaces with personal viewpoints.

Through this complex process, the “I” gradually forms—our self-image. Carrying the intellectual burden of this self-image, we spend our lives surrounded by words and thoughts. But to lighten the mind, sometimes this self-image—constructed from words, meanings, and thoughts—needs to dissolve. This is possible through the joy and experience of music because musical notes and rhythms give rest to thought-based mental activity. “I am somebody” can be a healthy accepted thought, but as an “unthought” it can also become distorted.

Homeopathic remedies help dissolve the self-image and transform such distorted feelings into healthy, accepted thoughts. Because of its continuity, the self-image compels the brain to constantly weave a web of thoughts, which creates a subtle fear of losing our true face. But if a joyful art—like listening to quality music—becomes a deep part of life, the dominance of “I” weakens, for in the flow of music, the “I” dissolves. Success achieved through intellect, strength, or thought tends to strengthen the ego (“I am somebody”), whereas in music, one can experience “I am nobody,” because music flows with the enlivening stream of rhythm and melody. Homeopathic remedies, too, prevent distortions and egoism born from “I-ness” and free us from being trapped in the brain’s endless web of thoughts.

Musicians themselves, as well as their audiences, immerse their self-image in this flow of experience. In the joy of listening to music, one can transcend both the physical world and the self-image. This is a higher form of entertainment—one that carries a mysterious feeling of surrender beyond intellect, strength, power, words, and thoughts. To lay down the burden of a thought-heavy self-image, the notes that take us beyond words, meanings, and ideas are invaluable, for they lead to a state where a person can experience silence and thoughtlessness. This may be considered a high state of meditation. Homeopathic remedies also help lighten the burden of self-image and aid in reaching deeper states of meditation.

Usually, a person’s thoughts revolve around their self-image and the material world. But in music, one can experience the bliss of a thoughtless state because joy exists only in the present. While listening to or performing music, one must merge with the present. Normally, the mind dwells in regret over the past or worry about the future, forgetting that “the body is living in the present.” This mismatch between body and mind creates disharmony in daily life. The joy of music harmonizes this conflict because music is experienced in the present moment. Music pauses thought, and thus, fear of the past and worry about the future disappear for a while. Similarly, Homeopathic remedies reduce the mismatch between body and mind, lessen distorted thoughts, and bring awareness of living in the present.

In today’s psychological language, this is what is called “mindful meditation” for stress relief. In such moments, the artist, listener, and music all dissolve into a single flow of existence, allowing the burden of the self-image to be set aside.

In running sports, there is a state called “athlete’s high,” where, after a certain point, a runner feels their body is running on its own, they have become lighter, and it’s as if they are flying—this is the release of bodily burden. The same happens in listening to music: the dissolution of self-image. In philosophy, this is called “flow,” which comes from merging with the current of existence. In the joy of music, this is easily achievable. Many people try to experience life’s true flow through marathons, mountaineering, swimming, or adventure sports, but not everyone can do this. Experiencing the joy of music is a simple path available to all—it allows us to swim in this current, dissolve in it, and only later realize that both body and mind have become lighter. Other methods can also bring this experience, but they require far more effort. In comparison, this path is easy.

        Homeopathic remedies, too, help release the body’s burden so that both body and mind can feel lighter for a long time, thereby promoting lasting health.

Thus, even more than yoga, knowledge, chanting, penance, or worship, music is seen as an easy path to joy. To dissolve the mental strain caused by countless thoughts and their effects on the brain, one must sometimes enter a thoughtless state. Music is the perfect medium for this, and Homeopathic remedies help maintain that state.

Having no separate sense of existence is a sign of a healthy body and a stress-free mind. Listening to music can instill the mental stance of “I am nothing.” It is said that music came before language. Medical researchers note that, the joy of music releases dopamine, oxytocin, and endorphins in the body, which improve health and bring feelings of joy and serenity.

Homeopathic remedies also help maintain the flow of these neurochemicals for longer, aiding in sustained health and happiness.

In short, music has an enlivening flow of rhythm and melody. Listening to music halts thought, fear of the past, and worry about the future for a while. Therefore, music is an easy path to joy and stress relief.

Homeopathic remedies, however, can stop fear and worry for a longer time, keeping the mind cheerful and serene.

Walking on this path of joy is easy—music requires no “grammar” to understand. Anyone can join and merge with this flow of happiness. Likewise, Homeopathic remedies have no age restrictions—children to the elderly can take them easily. They are natural and help boost immunity. Thus, Homeopathy helps sustain joyful states and allows one to enjoy long-lasting physical and mental well-being.

 

Dr Ajay V. Hanmane
M.D.(Hom) HHF, ICR Kolhapur,
Chaitanya Homoeopathic Clinic
1st Floor, F4, Near HDFC Bank,
Bhaskar Plaza Vyapari Peth, Shahupuri
Near Panch Bunglow Bhaji Mandai
Kolhapur, 416001
🌐 www.chaitanyahomeocare.com
Mobile No. 7738667123/ 9404507723
Sunday Closed.
Your Trust – Our Responsibility to Restore Health Naturally!

Please Read Next Article-