आला हिवाळा …. आणि होमिओपॅथी / Winter Is Here… and So Is Homeopathy!

आला हिवाळा …. आणि होमिओपॅथी

हिवाळा… गुलाबी… थंडी, प्रसन्न हवा आणि आरोग्यदायी वातावरण! ऋतुचक्रातील हा सर्वात आल्हाददायक काळ! निसर्गाचे काम चक्राकार चालतं. उन्हाळा, पावसाळा आणि हिवाळा हे ऋतूही चक्रागार पद्धतीने येतात. या प्रत्येक ऋतूनुसार आपल्या शरीराचे काम, कार्यपद्धती बदलते आणि त्यानुसार आहाराची तत्त्वंही बदलतात. आरोग्यदायी खाणं- पिणं म्हटलं की, काही सर्वसामान्य नियम तीनही ऋतूत सारखेच असतात. तरीही हवामानानुसार त्यात काही वैशिष्ट्यपूर्ण बदल आवश्यक असतात.

हिवाळ्यात आपली शरीर बांधणी वेगाने होते. शरीरात नवीन पेशींची उत्पत्ती, उत्क्रांती जोरात होते. शरीरांतर्गत दुरुस्ती, देखभालीचं काम जोरात होत असतं. पुढच्या ऋतूसाठी शरीर तयार होत असतं. म्हणूनच शरीराचे भरणपोषण करणाऱ्या सर्व घटकांनी परिपूर्ण पदार्थांना प्राधान्य द्यायला हवं.

आपली प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी हिवाळा उत्तम ऋतू आहे.हिवाळ्यात आपली भूक वाढत. शरीराचं इंजिन उत्तम प्रकारे कार्यरत होतं. अन्नपचन सुधारतं आणि म्हणूनच पोषणदायी पदार्थांची गरज वाढते. थंड वातावरणाची जुळवून घेऊन, योग्य समतोल राखून, शरीराचे तापमान योग्य ठेवण्यासाठी जास्त उष्मांक म्हणजेच कॅलरीची गरज असते. पण या सुमारास सूर्योदय उशिरा आणि सूर्यास्त लवकर होतो.

पहाटे आणि संध्याकाळी थंड हवामान असतं. त्यामुळे घराबाहेर करायचे व्यायाम, चालणं, किरण, पोहणं, सायकलींग, मैदानी खेळ यांचे प्रमाण कमी होण्याची शक्यता असते. म्हणूनच आहाराचे प्रमाण खूप जास्त वाढवू नये. नेहमीच्या आवश्यक उष्मांकापेक्षा पाच ते दहा टक्के उष्मांक (कॅलरीज) फक्त जास्त पुरतात. या सुमारास अधिक खायची इच्छा होऊ शकते, पण आहारात प्रथिने (प्रोटीन्स), स्निग्ध व चरबीयुक्त पदार्थ (फॅट्स) आणि कर्बोदके (कार्बोहायड्रेट्स) यांचा समतोल मात्र राखायला हवा. आरोग्यदायी प्रथिनांचा आणि स्निग्ध पदार्थांचे प्रमाण वाढवून साखर युक्त गोड पदार्थ मर्यादित प्रमाणात आणि चपाती, भाकरी, भात तसेच पोहे उपम्यासारखे कार्ब्जयुक्त पदार्थ आवश्यक तेवढेच खावेत.

शरीराचं तापमान योग्य राखण्यासाठी नेहमीच्या खाण्यापिण्याबरोबरच त्वरित ऊर्जा देणारे पदार्थ आहारात हवेत. बाजरी, मका, सोयाबीन, राजगिरा, शिंगाडा आधीचा वापर आवर्जून करावा. या पदार्थांमधून भरपूर उष्णता आणि प्रोटीन्स मिळतील. सुकवलेलं अंजीर, जर्दाळू, काळया मनुका, खारीक या सुकामेव्यातून ऊर्जेबरोबरच जीवनसत्व आणि खनिज मिळतील.

हाळिवा वा अळीव आणि डिंक हे हाडांच्या आरोग्यासाठी उत्तम आहेत. शरीर बांधणीसाठी प्रथिन आवश्यक असतात. त्यांची गरज हिवाळ्यात वाढते. तेव्हा प्रथिनांनी परिपूर्ण पदार्थ आवर्जून वापरावे.

तेलबिया पांढरे आणि काळे तीळ, शेंगदाणे, जवस, कारळे, सूर्यफुलाच्या बिया, सोयाबीन, पावटा, मसूर, चवळी, पापडीमधून उत्तम प्रथिने आणि इतर आवश्यक अन्नघटक मिळतात.छोटी मूठभरून सोयानट्स किंवा सालासकट फुटाणे/ मखाना/कच्ची किंवा उकडून मोडाची कडधान्य अधून मधून वापरावीत.

मांसाहार, अंडी, चिकन, मांस, मासे यातून उत्तम प्रतीची प्रथिने आणि ऊर्जा मिळते. चिकन, मटन,चरबी शिवाय वापरावे. हे पदार्थ तळून किंवा खूप तेल वापरून तयार करण्यापेक्षा शक्यतो ग्रील करून, वाफवून वापरावेत.

हवामानातील तापमानातील चढ-उतार पहाटे आणि रात्री थंडी तसेच दुपारी ऊन यामुळे तब्येत बिघडू शकते. थंड हवेमुळे अंगदुखी,सांधेदुखी अशा वेदना वाढतात. तेव्हा प्रतिकारशक्ती आणि उष्णता देणारे पदार्थ आवर्जून घ्यावेत. त्याबरोबर होमिओपॅथिकऔषधोपचारांची जोड द्यावी

आलं, सुंठ, तुळस, गवती चहा, लसूण हे पदार्थ औषधी आहेत. सर्दी, ताप, कफ यांच्या विरुद्ध प्रतिकारशक्ती वाढते. अंगदुखी कमी होते. हळद, लवंग, काळीमिरी, दालचिनी, मोहरी हे पदार्थ जंतुनाशक आहेत.यांच्यामध्ये शरीराचा दाह नाहीसा करणारे घटक असतात. तसेच होमिओपॅथिक औषधे ही प्रतिकारशक्ती वाढविण्यास मदत करतात, तसेच अंगदुखी कमी करून जंतूसंसर्ग कमी करण्यास मदत करतात.

आवळा या सुमारास मुबलक उपलब्ध असतो. आवळ्यांमधून भरपूर ‘क’ जीवनसत्व मिळतं. श्वसनमार्गाचा जंतूसंसर्ग कमी होतो. फुफ्फुसाच्या पेशींचं काम उत्तम पद्धतीने होतं.

मेथी दाणे- मोड आणून खाल्ले तर हाडांचा आणि सांध्यांचं आरोग्य सुधारतं. मेथी दाण्यांमध्ये ट्रायगोंनलीन डीहाइड्रॉइड हा औषधी घटक असतो. ज्यामुळे रक्तशर्करा आणि कोलेस्ट्रॉल आटोक्यात ठेवायला मदत होते.

पालेभाज्या- थंडीत बरेचदा खनिजांची कमतरता जाणवते. ती भरून काढण्यासाठी हिरव्या पालेभाज्या खायलाच हव्यात. या दिवसात चांगल्या मिळणाऱ्या भाज्या- पाल्यासकट, मुळा, राजगिरा, मेथी, मोहरीचा पाला आवर्जून वापराव्यात.

हिवाळ्यातील उतरतं तापमान, थंडगार वारे आणि हवेतील कमी झालेली आर्द्रता यांचा त्वचेवर परिणाम होतो.त्वचा कोरडी पडते. त्वचेवरील नैसर्गिक तेलाचे प्रमाण कमी होतं. त्वचा निर्जीव, निस्तेज काळपट दिसू शकते. वाढत्या थंडी बरोबरच त्वचेतून घाम लवकर निघत नाही. त्वचेची रंध्रे बंद होतात. त्यामुळे त्वचेचे विकार वाढतात. स्वास्थ्यदायी पोषक आहारामुळे त्वचेला टवटवी येते.

रोजच्या आहारात पुरेशा प्रमाणात स्निग्ध पदार्थ, हिरव्या पालेभाज्या, ताजी फळं, सुकामेवा आणि पाणी घेणे आवश्यक आहे. थंडीत मिळणारी गुलाबी गाजर, आवळा, संत्री, त्वचेसाठी सुपरफुड्स आहेत. रोज एक फळ खायलाच हवं. तसंच नारळ पाणी, ग्रीन टी, जवस, हळद आणि इतर मिक्स सीड्स बदाम यांचा नियमित वापरी फायदेशीर ठरतो.

थंडीत पारंपारिकरित्या केले जाणारे पदार्थ तिळगुळ, गुळाची पोळी, खजुराचे/ अळीवाचे /डिंकाचे /मेथीचे लाडू, गाजर हलवा अशा गोड पदार्थांचा थोड्या प्रमाणात आस्वाद घ्यायचा असेल तर इतर खाण्यापिण्यातील कॅलरीज देणार पदार्थ कमी करावेत. तसेच वेगवेगळे प्रांतीय पदार्थ जसे पंजाबी सरसोंका साग आणि मकईकी रोटी, गुजराती उंधियो, काश्मिरी रोगन गोश्त, पाया सूप हे सर्व पदार्थ पौष्टिक असतात. थंडीत आवर्जून करावेत, पण योग्य प्रमाणात खावेत.

दिवसभर पुरेसं पाणी प्यायला हवं. हिवाळ्यात बहुतेकांचे पाणी प्यायचं प्रमाण कमी होतं.पण या सुमारासही आठ ते दहा ग्लास पाणी प्यायला हवं. सकाळी उठल्यावर आणि रात्री गरम पाणी प्यावं. आहारात वाढलेल्या उष्मांक आणि प्रथिनांच्या योग्य पचनासाठी पाण्याची आवश्यकता असते.

गरम पेय – तुळशीचा काढा, भाज्यांची सूप, डाळींचे सूप, कडधान्यांचे कढण, मांसाहारी सूप, हर्बल टी, ग्रीन टी घेऊ शकता. पाणी आणि पातळ पेयांमुळे ‘डिटॉक्स ‘ काम व्यवस्थित होते. चहा कॉफी सारखी पेय मात्र अति प्रमाणात घेऊ नयेत. भूक मंदावते. मलावरोधाची शक्यता वाढते.

केवळ जंतुसंसर्ग झाला तर जंतूंची वाट झपाट्याने होते, म्हणून खातापिताना स्वच्छतेची काळजी घेणे गरजेचे आहे. हिवाळ्याचा आनंद अनुभवताना आहार आणि आरोग्य ही जपू या होमिओपॅथिक औषधाच्या मदतीने.

 

डॉ अजय व. हनमाने
एम. डी. (होमिओ) HHF, ICR Kolhapur,
चैतन्य होमिओपॅथीक क्लिनीक
भास्कर प्लाझा- F4, HDFC बॅंकेजवळ,
शाहुपुरी, व्यापारी पेठ
रेल्वे फाटक भाजी मंडई जवळ
कोल्हापूर- 416001
🌐 www.chaitanyahomeocare.com
मोबाईल- 7738667123 / 9404507723
रविवारी बंद
आपला विश्वास – नैसर्गिक आरोग्य पुनर्स्थापनेची आमची जबाबदारी!

कृपया पुढील लेख वाचा  —–

—————————————————————————————-

Winter Is Here… and So Is Homeopathy!

 

Winter — the pink season of cool breezes, cheerful air, and vibrant health! Among all seasons in the natural cycle, winter is the most refreshing and delightful. Nature moves in circles — summer, monsoon, and winter return in rhythm, and with each season, our body’s functions and internal mechanisms adapt accordingly. So, our diet too must change with the weather.

While certain healthy eating principles remain constant throughout the year, each season demands its own special adjustments. Winter, in particular, is the time when the body’s metabolism is strong, new cell formation is rapid, and internal repair and regeneration are at their peak. The body prepares itself for the coming seasons, so it’s important to consume foods that are rich and nourishing.

Winter is the best time to boost immunity. Appetite improves, digestion strengthens, and the body’s “engine” works efficiently — increasing the need for nutritious, high-calorie foods to maintain body heat and energy balance in cold weather. However, shorter days and longer nights mean less sunlight, delayed sunrises, and early sunsets. Morning and evening chill may reduce outdoor physical activities like walking, cycling, swimming, and sports. Hence, diet should not be excessively increased; only about 5–10% more calories than usual are sufficient.

Though you may feel hungrier, the diet should remain balanced with adequate proteins, fats, and carbohydrates. Increase healthy protein and fat intake while limiting sugary foods. Eat moderate amounts of cereals like chapati, rice, poha, or upma — just enough to meet energy needs.

To maintain body warmth, include energy-rich foods such as millets (bajra, maize, ragi), soybeans, amaranth, and water chestnut. These provide heat, proteins, and strength. Dry fruits like figs, apricots, black raisins, and dates give energy along with essential vitamins and minerals. Garden cress (halim/aliv) and edible gum (dink) are excellent for bone health.

Protein needs increase during winter, so foods like white and black sesame, peanuts, flaxseeds, sunflower seeds, beans, lentils, and legumes should be included. A small handful of soya nuts, roasted chickpeas, fox nuts (makhana), or sprouted pulses daily is beneficial.

For non-vegetarians, eggs, chicken, fish, and lean meat provide high-quality protein and energy. These should preferably be grilled or steamed rather than fried.

Due to fluctuating temperatures — cold mornings and nights but warmer afternoons — health disturbances like body aches and joint pains are common. To prevent this, one should consume foods that promote immunity and generate warmth — along with homeopathic treatment for added protection and balance.

Medicinal foods such as ginger (fresh and dry), basil (tulsi), lemongrass, and garlic help increase resistance against colds, fever, and phlegm, and relieve muscular pain. Turmeric, clove, black pepper, cinnamon, and mustard possess strong antimicrobial and anti-inflammatory properties. Likewise, homeopathic medicines play an important role in enhancing natural immunity, reducing body pain, and preventing recurrent infections.

Amla (Indian gooseberry) — abundantly available in this season — is a powerhouse of Vitamin C. It protects against respiratory infections and improves lung health.

Fenugreek seeds, when sprouted, strengthen bones and joints. They contain the compound trigonelline dehydride, which helps control blood sugar and cholesterol levels.

Green leafy vegetables are a must during winter to prevent mineral deficiency. Include spinach, radish leaves, amaranth, fenugreek (methi), and mustard greens in your diet.

Skin Care and Nutrition

Falling temperatures, dry air, and cold winds reduce skin moisture and natural oils, making the skin dry, dull, and lifeless. Proper nutrition keeps the skin soft and glowing. Eat enough healthy fats, leafy greens, fresh fruits, nuts, and drink plenty of water.

Carrots, amla, and oranges are seasonal superfoods for healthy skin. One fruit a day is essential. Coconut water, green tea, flaxseeds, turmeric, and mixed seeds nourish the skin and improve detoxification.

Enjoy traditional winter treats like tilgul, jaggery rotis, laddoos made from gum, methi, or aliv, and carrot halwa — but in moderation. If you indulge in sweets, balance your calorie intake by reducing other rich foods.

Regional winter specialties such as Punjabi sarson da saag with makki ki roti, Gujarati undhiyo, Kashmiri rogan josh, and bone soup are all nutritious and worth enjoying in limited portions.

Hydration and Cleansing

People tend to drink less water in winter, but 8–10 glasses daily are still necessary. Warm water in the morning and at night aids digestion. Proper hydration supports digestion of the increased protein and calories.

Drink herbal teas, tulsi decoctions, vegetable or lentil soups, broth, and light fluids to help detoxification. Limit caffeinated beverages like tea and coffee, as excessive use can reduce appetite and cause constipation.

Hygiene and Prevention

Since germs spread faster in this season, maintaining hygiene while cooking and eating is crucial. Enjoy the beauty of winter — its calm mornings and cozy nights — while protecting your health through balanced diet, cleanliness, and the gentle healing touch of homeopathy.

Homeopathy during winter plays a vital role in strengthening the body’s natural defense system and helping it adapt smoothly to seasonal changes. Remedies like Arsenicum album, Bryonia, Rhus toxicodendron, Gelsemium, and Nux vomica are often useful in preventing or treating common winter ailments such as cold, cough, body aches, and digestive disturbances. Unlike conventional medicines, homeopathy works by gently stimulating the body’s innate immunity, reducing susceptibility to infections, and promoting faster recovery without side effects. Regular constitutional treatment during winter not only improves resistance to seasonal illnesses but also enhances overall vitality and well-being.

 

Dr Ajay V. Hanmane
M.D.(Hom) HHF, ICR Kolhapur,
Chaitanya Homoeopathic Clinic
1st Floor, F4, Near HDFC Bank,
Bhaskar Plaza Vyapari Peth, Shahupuri
Near Panch Bunglow Bhaji Mandai
Kolhapur, 416001
🌐 www.chaitanyahomeocare.com
Mobile No. 7738667123/ 9404507723
Sunday Closed.
Your Trust – Our Responsibility to Restore Health Naturally!

Please Read Next Article-